हरेक वर्ष झैं यसवर्ष पनि कैलालीका १० हजार किसानको करिव एक महिना कर्णाली नदी किनारमा बित्नेछ । कोही कुलो खन्न व्यस्त छन् भने कोही खाना पकाउनमा जुटेका छन् । कसैलाई पिउने पानीको जोहो गर्न मै दिन वित्छ ।

विक्रम सम्वत १९५३ मा रानी पदमकुमारी शाहले सिचाइँका लागि रानी कुलो खन्न लगाएकी थिईन् । रानीले खन्न लगाएकै कारण कुलाको नाम रानी कुलो राखिएको बुढापाकाहरु बताउँछन् । त्यसैबेलादेखि कुलो मर्मत सम्भारका लागि वर्षेनी सामूहिक रुपमा जुट्ने परम्परा अहिलेसम्म कायम नै छ ।

अहिले कैलालीको पू्र्वी क्षेत्रका दुई नगरपालिका र सात गाविसका महिला, विद्यार्थी समेत गरेर करिव १० हजार बासिन्दा देशावरमा जुटेका छन् ।

जिल्लाको टीकापुर र लम्की चुहा नगरपालिकाका साथै पथरैया, दुर्गौली, मुनुवा, धनसिंहपुर, नारायणपुर, जानकीनगर र प्रतापपुर गाविसका किसानहरु चिसापानीमा कुलो खन्ने कार्यमा व्यस्त छन् ।

हरेक गाउँका बडघर (गाउँका मुखिया) ले आफ्नो गाउँका जनताले काम गर्ने क्षेत्र निर्धारण गर्छन् र उनकै निर्देशनमा काम गर्नुपर्ने हुन्छ ।

देशावरको सबै व्यवस्थापन किसानहरु आफैले गर्नुपर्ने हुन्छ । तर देशावर जाने कुराको निक्र्यौल भने रानी, जमरा र कुलरीया गरी तीन कुलाको छाता समिति ‘मुल कुला समिति’ ले गर्छ ।

“यतिबेला कुलो खनेपछि त्यसले फागुन महिनामा धानको ब्याडराख्दा सम्म सिँचाई गर्न मिल्छ,” मुल कुला समितिका कोषाध्यक्ष दामोदर खड्काले भने ।

देशावरमा सबै समूदायको सहभागिता हुन्छ । “करिव २० किलोमिटर लामो कुलो खनेर पानी खेतमा पु¥याउनु साँच्चै पहाड फोड्नु जस्तै हो,” कोषाध्यक्ष खड्काले भने ।

तत्कालीन सरकारले २०४४ सालमा चितवनमा आयोजना गरेको वृहत गोष्ठीमा देशावर जाने कार्यलाई एशियाकै सबैभन्दा ठूलो जनश्रमदान भनेर परिभाषित गरिएको मुल कुला समितिका उपाध्यक्ष चौधरी बताउँछन् ।

त्यस्तै उनीहरुकै भनाई अनुसार जमरा कुलो विक्रम सम्वत १९६० मा ढुण्डीराज शाही र कुलरीया कुलो विक्रम सम्वत १९७२ मा मधु र कन्हैया महतौले खन्न लगाएका थिए । यी तीन वटा कुलाको पानीले हाल सात गाविस र दुई नगरपालिकाको करिव १४ हजार हेक्टर भुभाग सिञ्चित गर्ने गरेको छ ।

कर्णाली पुल

वर्षेनी हिउँदमा खनेपछि वर्खामा विग्रने यी तीन कुलालाई ब्यवस्थित गर्न सरकारले रानी–जमरा–कुलरीया सिचाइँ आयोजना २०६६ सालदेखि शुरु गरे पनि अहिलेसम्म काम सम्पन्न हुन सकेको छैन । सिचाइँ आयोजनाले जिल्लाको ४४ हजार हेक्टर भुभाग सिञ्चित गर्ने लक्ष्य राखेको छ ।

शब्द/तस्वीरः दीपक उपाध्याय

प्रतिकृया दिनुहोस