जिल्ला महोत्तरीको जलेश्वर नगरपालिका । रातु नदी किनारमा ५८ परिवार मुसहर समुदायको खर र टायलले छाएका ससाना घरहरुको वस्ती । बीचमा ब्लकबाट बनेको कुल्यान पुजा गर्ने मन्दिर । मन्दिरसँगै आँगन जोडिएको खरले छाएको एउटा झुप्रो पनि छ । सुनिदा सदाको परिवारलाई घामपानीबाट जोगाउने न्यानो छानो हो, यो ।

टायलले छाएका दुईवटा घरको बीचमा रहेको यो झुप्रोमा सुनिता बसेको १३ वर्ष भईसकेको छ । १२ वर्षकी छँदा बिबाह भएर महोत्तरीको बेलचौरीबाट आएकी उनले यही घरमा तीन छोरा र दुई छोरीलाई जन्म दिईन् । धन नभएपनि मनले ज्यादै माया गर्ने श्रीमान पाएकीमा उनी खुशी छिन् ।

परिवारको गुजारा दाउरा बेचेर चलेको छ । दाउरा खोज्न भने निकै टाढा जानुपर्छ । दाउरा बेच्न पनि सजिलो छैन । आन्दोलनअघि रु.३०० सम्ममा जाने एक भारी दाउरा अहिले रु.१०० मा बेच्नु परेको सुनिताले बताईन् । दाउरा नबिक्दा वा सस्तोमा बिक्री हुँदा भोकै सुत्नुपर्छ । उनीहरु धेरै पटक भोकै सुतेका पनि छन् । त्यस्तो बेला पेट खाली भएर छोराछोरीले निदाउनै नदिने सुनिता बताउँछिन् । “दाउरा बिक्न छाडेपछि श्रीमान् ट्याक्टरमा ढुँगा लोड गर्न जान थालेका छन्”,  सुनिता भन्छिन्, “तर, त्यो काम सधैं हुँदैन ।”

हास्यकलाकार जोडी धुर्मस र सुन्तलीले ब्ल्यांकेट बाँडेकोले गएको हिउँदको जाडोमा भने केहि जस्तो नभएको उनले सुनाईन । उनकी जेठी छोरी अम्मिता कक्षा एकमा पढ्छिन् । १७ जेठमा स्कूलको शट लगाएर भाई भोज खान हिडिदिएकोले अस्मीता आउट ड्रेसमा स्कूल गइन् । त्यो दिन वस्तीका पहिलो एसएलसी मञ्जय सदाको आमाले भाकल अनुसार माईस्थान मन्दिरमा भोज गरेकी थिईन् ।

सुनिताकी छोरी अस्मिता सदा साथीहरुसँग ।

छोराछोरीको हेरचाह, घरधन्दा र दाउराको चिन्तामा सुनिदाले दिन बितेको पत्तै पाउँदिनन् । उनलाई कक्षा एकमा पढ्ने सानी छोरीको उमेरसम्म याद छैन । उनले १९० किलोमिटर टाढाको काठमाडौंबारे धेरैपटक सुनेकी छन् । तर उनी पुगेको सबभन्दा ठूलो सहर चाँहि जनकपुर हो । बुबाआमा दुबैको मृत्यु भईसकेकाले उनी माईत जान पनि छाडी छन् । त्यसको अर्थ, उनले बालापन र बेलचौरी बिर्सिन् भन्ने चाही होईन । उनीसंग हातमा किताबकापी बोकेर साथीहरूसँग विद्यालय गएको अनुभव छैन, मैलाधैला रमाउदै भाँडाकुटी खेलेको सम्झँदा दौडिएर बेलौरी पुगुँजस्तो लाग्छ ।

घर नजिकै जनता उमाविमा पढीरहेकी छोरीहरुलाई ठूलो मान्छे बनाउने धोको पालेकी सुनिताको बुझाईमा पुग्दो दालभात खान पुग्ने र लुगा–चप्पल लगाएर हिंड्नसक्ने मान्छे ठूलो मान्छे हो । उमेर जम्मा २५ वर्ष पुगेकी सुनिताले सानैमा विवाह गरेकाले ज्यान कमजोर भएको बताईन । हामीसँग स्थानीय पत्रकार राजकरण महतो पनि थिए । विवाह सम्बन्धि एक प्रश्नमा सुनिताले भनिन्, “लडकरिय मे विआह करनाइ ठीक नै अछि ।”

छोरीहरुको बिबाह २० वर्षपछि मात्र गरिदिने उनले बताईन् । हो, नेपालको कानुनले पनि विवाह गर्ने न्यूनत्तम उमेर २० वर्ष तोकेको छ, तर थाहै नपाई बिबाह भएका सुनिताहरुको संख्या पनि ठूलो छ । राष्ट्रिय जनगणना २०६८ अनुसार महोत्तरीमा आधाभन्दा बढी विवाह उमेर नपुग्दै हुने गरेको छ । जिल्लाका विवाहित ३ लाख १२ हजार ५०८ मध्ये २ लाख ९ हजार ६४१ नना १९ वर्ष नपुग्दै बिबाह बन्धनमा बाधिएको तथ्याँकले देखाउँछ । त्यसमध्ये १७८२ जनाको विवाह त १० वर्ष नपुग्दै भएको देखिन्छ । ३९ हजार ५२० जनाको विवाह १०–१४ वर्षमा भएको रहेछ ।

सुनिता सदा ।

सुनिताले रोजरोटीका कुरामा बढी चासो राखेर कुरा गरिन् । उनले आफु र श्रीमान दुवैजना अलि भरपर्दो कामको खोजीमा रहेको बताईन्, जसबाट साँझ विहान खाएर छोराछोरीलाई पढाउन पनि सकियोस् । हामीले कुराकानी सकेर धन्यवाद भनेपछि सुनिताले भनिन्, “केहि चामल र दाल पठाईदिने व्यवस्था मिलाउन सक्नुहुन्न ?”

उनको यो निर्दोष र सहज–स्वभाविक प्रश्नले हामीलाई ज्यादै अप्ठ्यारोमा पा¥यो । हामी आश्वासनसम्म पनि दिन नसकी फर्कियौं ।

शब्दः सन्त गाहा मगर, तस्वीरः विक्रम राई

प्रतिकृया दिनुहोस