ब्लगमंगलबार, साउन ३०, २०६९

फोटो ब्लग: रहस्यमय महाविहार

डम्बरकृष्ण श्रेष्ठ

बल्ल आयो पालोः साउन महीनामा पालो पाएका अशोक बज्राचार्य उनकी बहिनीहरु शर्मिला, हीराशोभा, छोरी विशाखा र नातेदार धन बज्राचार्य ।

मूल पुजारीः साउन महीनाका वाफाचा अर्थात् मूल पुजारी आठ वर्षीय समन्त बज्राचार्य हरेक दिन बिहान र बेलुकी घण्ट बजाउँदै टोल परिक्रमा गर्छन् ।

सुनको छाना !: भर्खरै २९५ तोला सुनको लेप लगाइएको गोल्डन टेम्पल।

सुनका अक्षरः सुनले लेखिएको ३०० पृष्ठको पुस्तक पढेर प्रज्ञा पारमिता पूजा गरिन्छ । श्लोक पढ्दै ८५ वर्षीय आशरत्न बज्राचार्य (माथि दायाँ) ।

किराँती राजा भाष्करदेव वर्णले निर्माण गराएको ललितपुर पाटनको क्वाबहालस्थित हिरण्यवर्ण महाविहारलाई विदेशी पर्यटकहरू ‘गोल्डेन टेम्पल’ भन्छन् । लोन्ली प्लानेट जस्ता यात्रा पुस्तकमा यसै भनेर लेखिएको विहारबारे बेलायत र जापानका विश्वविद्यालयबाट एक विदेशीसहित तीन जनाले विद्यावारिधी गरेका छन् । अनेक किम्वदन्ती र अनौठा परम्पराले रहस्यमय यो विश्व प्रसिद्ध सम्पदाबारे धेरै नेपालीहरू भने अनभिज्ञ छन् ।

विहारका पदाधिकारीका अनुसार, १२०० वर्षअघि चाबहिल क्षेत्रको भग्नावशेषमा भेटिएको बुद्धमुर्तीलाई ‘जहाँ बिरालोलाई मुसाले लखेट्छ त्यहाँ राख्नू’ भनेर एक वृद्धलाई सपनामा भनिएपछि धेरै मुसा भएको यो स्थानमा प्रतिस्थापन गरिएको र विहारको नाम समेत् हिरण्य नामको सुनौलो आँखा भएको मुसाको नामबाट राखिएको हो । हाल तीन वर्षदेखि चलिरहेको हिरण्यवर्ण महाविहारको जिर्णोद्धार यही भदौमा सम्पन्न हँुदैछ । ४०० वर्षपछि भएको जिर्णोद्धारमा महाविहार गुठी, पाटनका विभिन्न संघ–संस्था, परिवार र समूहहरू संलग्न समितिले रु.३ करोड खर्च गरेको छ । “रु.२ करोडको २९५ तोला सुनको त छानामा जलप नै लगायौं”, समितिका अध्यक्ष ज्ञानुराज शाक्य भन्छन्, “यसमा बुद्धरत्न, पद्मरत्नसहितका धाख्वा परिवारले मात्र रु.२५ लाख सहयोग गरेका छन् ।”

सेवाः पुजारीहरूलाई खाना पकाउन मन्दिरमै बसेकी समन्तकी आमा शोभा ।

नित्य पूजाः वाफाचा अर्थात् मूल पुजारी आठ वर्षीय समन्त र उनका सहायक २० वर्षका अश्विन साँझको नित्य पूजा गर्दै ।

पूजाः साउनको अष्टमीमा पञ्चदान पूजा गरिंदै ।

पाटन क्वाबहालको हखा, नागबहाल, इलाननी र न्ह्योखाका शाक्य तथा बज्राचार्य परिवारका आठ वर्षीय बालक पुजारी हुने विहारको दैनिक कार्यसंचालन तथा पूजापाठको आफ्नै किसिमको परम्परा छ । विहारका करीब १००० परिवारका ५००० पुरुष सदस्यमध्ये एक जनाले पालैपालो मन्दिरको एकमहीने जिम्मेवारी लिन्छन् । हरेक वर्षको जनैपूर्णिमामा गुठीले जिम्मेवारी पाउने १२ जनाको नाम निकाल्छ । ५२ वर्षको उमेरमा यो साउनमा पालो परेका अशोक बज्राचार्यले आठ वर्षीय भतिज समन्तलाई वाफाचा अर्थात् मूल पुजारी र २० वर्षका छोरा अश्विनलाई सहायक पुजारी बनाएका छन् । अशोकका ८५ वर्षीय बाबु आशरत्नले ४५ वर्षअघि यो अवसर पाएका थिए ।

यो महीनाभर विहारको प्रवेश शुल्कदेखि भक्तजनले चढाउने भेटीसम्मको व्यवस्थापन र उपभोगमा अशोक बज्राचार्यको परिवारको खटनपटन चल्छ । पुजारीहरूलाई खाना पकाउन समन्तकी आमा शोभा ४ साउनदेखि मन्दिरमै छिन् । मूल पुजारीले सहायक पुजारीको सहयोगमा हरेक बिहान तीन बजे उठेर पूजा पाठ गर्छन् । बिहान पाँच बजेदेखि बुद्ध मूर्तिलाई नुहाएको पानी लिन आउनेहरूको भीड लाग्छ । साँझ् ६ बजेदेखि आठ बजेसम्म फेरि पूजा चल्छ । शाक्यमुनीको यो मन्दिरसँगै यहाँ स्वयम्भु महाचैत्य, बज्रसत्व, नाम सङ्गत, अभयपास लोकेश्वर, आर्यतारा, अमिताभ बुद्ध र शाक्य–बज्राचार्यको कुल देवताका मन्दिरहरु पनि छन्, जसको पुजा–पाठको जिम्मेवारी पनि अलग–अलग सदस्यलाई पालो लगाएर तोकिन्छ ।

किम्वदन्ती अनुसार, किराँतकालमै कोही घरबाट निस्कन नपाउने गरी लामो समय निषेधाज्ञा जारी भएको बेला पूजा गराउन कसैले आठ वर्षको बालकलाई सुटुक्क पठाइदिएछ र बालकले मूर्तिबाट भगवान बुद्ध निस्केर सफा जलले नुहाई पूजा गरेको बताएछन् । त्यसैबेला विहारमा भेला भएका जनसमूहलाई बुद्ध स्वयंले ‘आठ वर्षको बालक मन्दिरको पुजारी होउन्’ भनेर अलप भएको भन्ने जनविश्वास छ । मन्दिरमा कुनै गलत काम भए बालक पुजारीले झ्र्कोफर्को गर्ने र उनका लागि पकाएको खाना घण्टौंसम्म नपाक्ने गरेको बताइन्छ । दुई महीनाअघि दुई घण्टा पकाउँदा पनि पुजारीको खाना नपाकेपछि क्षमापूजा गरिएको गुठी सदस्य सुरेश बज्राचार्यले बताए ।

विहारको बाहिरीभागमा पूजापाठ गर्न समुदायका वृद्ध पुरुषमध्ये १० जना पारमिता आजु र उनीहरूभन्दा कम उमेरका २० जना स्थविर आजु तोकिन्छन् । पारमिता आजुले हरेक दिन ३०० पृष्ठमा सुनले लेखिएका ८०० श्लोक पढेर प्रज्ञा पारमिता पूजा गर्छन् । यो पुस्तक मर्मत गर्न हरेक तीन वर्षमा १५ तोला सुन लाग्ने गरेको छ । दर्ता शुल्क रु.२० र पूजा शुल्क रु.४५०० तिरेर जो कोहीले पारमिता पूजा गराउन सक्छन् । विहारमा साउनको अष्टमीमा पञ्चदान र प्रत्येक चार वर्षपछिको फागुनमा सम्यक् पूजा हुन्छ ।

तस्बीरहरु: डम्बरकृष्ण श्रेष्ठ