११ चैतदेखि नेपालमा हुन लागेको तीनदिने प्रथम राष्ट्रिय सहकारी महासम्मेलनको तयारीमा रहेका राष्ट्रिय सहकारी संघका अध्यक्ष तथा एमालेको तर्फबाट संविधानसभाका सदस्य केशव बडालसँग महासम्मेलन, नेपालमा सहकारीको अवस्था र महत्वबारे गरिएको कुराकानीः

नेपालमा सहकारीको आवश्यकता र महत्व के छ ?

हरेक मुलुकको आर्थिक समृद्धिमा सहकारीको योगदान छ । जातीय तथा धार्मिक हिंसा र गरीबीले आक्रान्त युरोपलाई एकताबद्ध बनाउन सहकारीकै योगदान थियो । सन् १९३१ मा पाँच करोड बेरोजगार रहेको अमेरिका सहकारीले रोजगारी बढाएकाले आजको अवस्थामा पुग्यो । जापान, दक्षिण कोरिया, भारतको केरलाको विकासको जग पनि सहकारी नै हो ।

सहकारीका विशेषता के हुन् ?

सहकारीले सामाजिक न्याय र उत्पादन वृद्धिलाई एकसाथ लैजान्छ । सहकारीले आर्थिक लाभहानिको हिसाब गर्दैन । यसको प्रभाव सामाजिक, सांस्कृतिक र वातावरणीय क्षेत्रमा समेत हुन्छ । सहकारीको जग प्रजातन्त्र भएकाले प्रजातन्त्र नभएसम्म सहकारी बलियो हुँदैन । सहकारीले समाजको छुवाछूत प्रथा हटाउन पनि मद्दत गर्छ ।

सहकारीले व्यावहारिक रूपमा यी काम गरेको छ र ?

सहकारीले मूल्य र मान्यतालाई आत्मसात् गरेर समाजमा ठूलो परिवर्तन ल्याएको छ । दोलखाको जनसचेतना सहकारी संस्था यसको उदाहरण हो । २०५९ सालमा ३४ जना सदस्यले रु.१०० उठाएर शुरू गरिएको यो सहकारीमा अहिले १२ हजार सदस्य र रु.३० करोडको पूँजी छ ।

नेपालको सहकारी कति ठूलो आकारको छ ?

२०१० मा स्थापना भएको सहकारीमा अहिले ४२ लाख सदस्य छन्, ७५ जिल्लामा पुगेको छ । दर्ता भएका ३० हजारमध्ये २७ हजार सहकारी क्रियाशील छन् । २८५ जिल्ला संघ, १७ केन्द्रीय संघ र राष्ट्रिय सहकारी ब्याङ्कमा ७ हजार सदस्य छन् । ७५ हजारले प्रत्यक्ष र करीब ८ लाखले अप्रत्यक्ष रोजगारी पाएका छन् । देशको कुल गार्हस्थ उत्पादनमा ३ प्रतिशतभन्दा बढी योगदान गरेको छ ।

पंचायतकालमा र अहिलेको सहकारीमा कस्तो भिन्नता छ ?

बीपी कोइरालाको जननिर्वाचित सरकारले २०१६ मा सहकारी ऐन जारी गरेको हो । २०१७ मा राजा महेन्द्रले पंचायती व्यवस्था ल्याएपछि राज्यले लगानी गरे पनि अपेक्षित प्रतिफल आएन । त्यो वेला सहकारी आन्दोलनको मर्म र भावनामा चोट पुर्‍याइयो । सहकारी ऐन २०४८ आएपछि सहकारी आन्दोलनले स्वतन्त्रता र स्वायत्तता पाएको छ ।

दक्षिण एशियामा नेपालको सहकारी आन्दोलन कहाँ छ ?

दक्षिण एशियालाई हेर्दा नेपालको सहकारी आन्दोलन अगाडि नै देखिन्छ । एशियाली ऋण महासंघका अनुसार बचत सहकारीमा नेपाल एशिया प्रशान्त क्षेत्रमा पाँचौंमा पर्दछ । हामी भारतभन्दा अगाडि र श्रीलंका भन्दा पछि छौं । लामो गृहयुद्ध भोगेको श्रीलंकालाई सहकारी आन्दोलनले नै अघि बढाएको हो ।

पछिल्लो समय सहकारीमा देखिएका विकृतिलाई कसरी अन्त्य गर्न सकिएला ?

अहिले देखिएका विकृति हटाउन सहकारी संस्थाको क्षमता बढाउँदै प्रभावकारी अनुगमन गर्नुपर्छ । सहकारीको आधारभूत मान्यता जानेर मात्रै सहकारी संचालन गर्नुपर्छ । त्यसो नहुँदा ओरियन्टल र गुण सहकारीको अवस्था आउन सक्छ । सहकारीको सिद्धान्त विपरीत काम गर्नेलाई कडा कारबाही गर्नुपर्छ ।

सहकारी क्षेत्रका मुख्य समस्या के हुन् ?

सहकारी क्षेत्रमा आबद्ध व्यक्तिहरूमा तालिम, प्रशिक्षण र मध्यम तहको प्राविधिक ज्ञानको कमी छ । नीति नियमको छिद्रबाट छदम सहकारी आउने क्रम रोकिनुपर्छ । सहकारीको दर्शन नबुझ्ने, नमान्ने तर बोर्ड झुन्ड्याउने प्रवृत्ति अन्त्य गर्नुपर्छ ।

यसका लागि सरकारले के गर्नुपर्ला ?

राज्यले सहयोगीको भूमिका निर्वाह गर्नुपर्छ । द्वन्द्वको निम्ति करोडौं खर्च गर्ने राज्यले द्वन्द्व हुन नदिने सहकारी क्षेत्रमा पनि खर्च गर्नुपर्छ । विभिन्न जाति, भाषा, धर्म र सम्प्रदाय रहेको मुलुकमा एकता ल्याउने काम सहकारीले गर्छ भन्ने नीति–निर्माण तहमा बसेकाले बुझ्नुपर्छ ।

अधिकांश सहकारी वित्तीय क्षेत्रमा केन्द्रित रहेकाले यसको दायरा कसरी फराकिलो बनाउन सकिएला ?

सजिलो भएकोले वित्तीय सहकारीमा आकर्षण बढेको हो । राज्यले तालिम, पूर्वाधार, मध्यम प्रविधिमा लगानी गरेमा तीन वर्षभित्र परिवर्तन आउनेछ ।

अहिले देखिएका नीतिगत समस्या के हुन् ?

सहकारी ऐन २०४८ को स्वायत्तता र स्वतन्त्रताको पक्ष अझै महत्वपूर्ण छ । तर, २०६९ मा आएको सहकारी नीति लागू हुन बाँकी छ । पाँचवर्षे रणनीति तयार भए पनि लागू भएको छैन । त्यसैले ऐन परिमार्जन गर्नु आवश्यक छ । बाझिएका ऐन पनि संशोधन गर्नुपर्छ ।

राष्ट्रिय सहकारी महासम्मेलनको उद्देश्य चाहिं के हो ?

राष्ट्रको आर्थिक वृद्धि, सामाजिक न्याय, रोजगार सृजना र गरीबी निवारणमा सहकारीको योगदानलाई थप वृद्धि गर्नु हो । सन् २०२० सम्ममा सहकारी प्रत्येक मानवीय आवश्यकताको रोजाइ बनोस् भन्ने लक्ष्य पनि राखिएको छ ।

साप्ताहिक खबरपत्रिका हिमालबाट

प्रतिकृया दिनुहोस