रणनीतिक र राजनीतिक तथा नाराका आधारमा पुरस्कार दिइएका उदाहरण रहेकाले नोबेल शान्ति पुरस्कार विवादरहित छैन । तर, केही पात्रले पुरस्कार पाउँदा भने नोबेल नै सम्मानित भएको छ । आङ सान सुची तिनैमध्ये एक हुन् ।

बीपी जन्मशताब्दी समारोहमा भाग लिन नेपाल आएकी सुचीले आफ्नो छाप छोडेर गइन् । बीपीको नाम लिंदै उनको राजनीतिक दर्शन, मान्यता र अभ्यास विरुद्ध लाग्ने तथा सत्तालाई कमाउ धन्दा बनाउनेहरूले सुचीको सम्बोधनलाई एउटा सम्बोधन मात्र माने पनि नेपाली सन्दर्भमा उनको भनाइ अर्थपूर्ण रहेको बुझ्नु आवश्यक छ ।

उनले तीन वटा सम्बोधनमा बीपीको नाम एकपल्ट पनि उच्चारण गरिनन् । नेपाली कांग्रेसमा त्यसले केही फरक नपारेको हुन सक्छ । किनभने उसले बीपीको मान्यता, सोच र राजनीतिक लाइन छाडिसकेको छ । अहिलेको कांग्रेसले बीपीका आदर्श विपरीत उभिएका गिरिजाप्रसाद कोइरालालाई नेता मान्दछ । सुचीले भने नाम नलिएरै बीपीको लाइनको वकालत गरिन् ।

द्वन्द्व, तानाशाहीबाट मुक्ति र प्रजातन्त्र स्थापनाका लागि वार्ताबाट सहमतिमा पुग्नुपर्ने उनको अडान थियो । प्रजातन्त्रको अर्थ जवाफदेहिताको समाप्ति, छाडापन, अराजकता, स्वेच्छाचारिता र विदेशी हस्तक्षेपलाई खुला निमन्त्रणा दिनु होइन भन्ने उनको धारणा थियो । बीपीको ‘मेलमिलाप’ (मेलमिलाप सधैं द्वन्द्वको अर्को पक्षसँग हुन्छ) सिद्धान्तलाई उनले बर्मामा ‘डायलग’ को रूपमा वकालत गर्दै आएकी छन् ।

उनका पिता आङ सान ३२ वर्षको उमेरमा जुलाई १९४७ मा जापानी फौजको षडयन्त्रबाट मारिएका थिए । जसको जीवनको अभीष्ट बर्माको स्वतन्त्रता (जापानी र बेलायती साम्राज्यबाट) थियो । स्वतन्त्रता आन्दोलनको क्रममा उनले सहयोद्धाहरूसँग मिलेर धर्म, संस्कृति तथा राजनीतिबीचका अन्तरसम्बन्धबारे बहस चलाएका थिए । बुद्ध धर्म र दर्शनलाई आत्मसात् गरे पनि उनी बौद्ध भिक्षुहरू राजनीतिबाट अलग रहनुपर्ने मान्यता राख्थे ।

धार्मिक संस्था र अभ्यासकर्ता राजनीतिभन्दा स्वतन्त्र रहनुपर्ने उनको मान्यता थियो । पश्चिममा चर्चहरूको सत्ता र राजनीतिमाथिको नियन्त्रणविरुद्ध देखा परेको आक्रोश तथा आन्दोलनले बर्माको स्वतन्त्रता आन्दोलनका मूल्यलाई प्रभावित पारेको थियो । अहिलेको म्यानमारमा समस्या र अवसर दुवै बढेका छन् । सुचीले तिनलाई पनि नेपालमा सहज रूपमा प्रस्तुत गरिन् ।

सुचीले २०६३ यता नेपाली सेनाले निर्वाह गरेको भूमिकाको खुलेर प्रशंसा गरिन् । जबकि, शान्ति प्रक्रियाको सुरुआतमा माओवादीसँगै नेपाली कांग्रेस, एमाले र १२ बुँदे सहमति पक्षधर सबै शक्तिले नेपाली सेनालाई अपमानित गरेका थिए । सेनाको ‘लोकतन्त्रीकरण’ र संरचनात्मक परिवर्तनका नाममा दाता र वैदेशिक शक्तिहरू पनि खुलेरै लागेका थिए । राजनीतिक दल, न्यायपालिका तथा सञ्चारकेन्द्रको लोकतन्त्रीकरण भने उनीहरूको एजेन्डामा थिएन । उनीहरुले ती संस्थालाई दलीयकरण गर्न सहयोगी भूमिका खेलेका थिए ।

उता, म्यान्मारमा भने सुचीको दल ‘नेशनल लिग फर डेमोक्रेसी’ ले सन् १९९० मा संसद्को ४८५ स्थानका लागि भएको निर्वाचनमा ३९२ स्थानमा विजय हासिल गरेको थियो । तर, त्यो वेला पनि ‘विदेशी’ सँग विवाह गरेको भनेर उनले निर्वाचन लड्न पाएकी थिइनन् । सेनाले उनको पार्टीलाई सत्ता सुम्पिनुको साटो उनलाई नै ६ वर्ष जेलमा राखेको थियो । अब बर्मेली सेनाले पनि नेपाली सेनाको जस्तै सहयोगात्मक व्यवहार देखाओस् भन्ने उनको चाहना छ ।

प्रजातन्त्रमा ‘डायलग’ अर्थात् ‘मेलमिलाप’ सँगै ‘जिम्मेवारी’ र ‘स्वतन्त्रता’ पनि सँगै जाने सुचीले सम्बोधनहरुमा बताएकी थिइन् । यसको अर्थ हो, नेपालमा २०६३ यता लोकतन्त्रको नाममा देखिएको स्वेच्छाचारिता उनलाई मान्य छैन । उनले म्यानमारमा न्यायपालिका, कार्यपालिकाप्रति जवाफदेही रहेको बताउँदै न्यायपालिकाको स्वतन्त्रताको पक्षमा पनि वकालत गरिन् ।

उनका ती भनाइलाई सर्वोच्च अदालतका प्रधान न्यायाधीशको नेतृत्वमा चार दलका प्रतिनिधिहरू पठाएर न्यायपालिकालाई विवादमा तानिएको तथा न्यायालय, न्यायपरिषद् र सत्तासीन दलहरूबीच न्यायाधीश नियुक्ति प्रकरणमा भएको सहकार्यलाई जोड्नु उपयुक्त हुन्छ । सुचीलाई सुन्दा लाग्थ्यो, अध्यात्मिक विश्वासका कारण उनी बढी सहिष्णु छिन् । त्यही कारण उनमा करुणा र क्षमाशीलता बढी देखिन्छ, नेपालका कृष्णप्रसाद भट्टराईमा जस्तै ।

सरकारले बीपी जन्मशताब्दी आयोजना गर्न बीपीका नाममा खोलिएका तीन वटा संस्थालाई रु.१ करोड दिएको छ । यता, नेपाली कांग्रेस भने बीपीको सिद्धान्तभन्दा टाढा पुगेको छ । यस्तो अवस्थामा सुचीलाई बीपी जन्मशताब्दीमा बोलाउनु कर्मकाण्डभन्दा बढी देखिंदैन ।

पहिलो संविधानसभाको अवधिमा ‘सहमति’ का नाममा फरक मतलाई निषेध गरिनु, संविधानसभाको असफलता र अवसानमा कसैले जिम्मेवारी नलिनु, संविधान तयार हुनुपूर्व नै जनतालाई सामेल नगरी प्रक्रिया, परम्परा तथा विधि विपरीत संघीय, धर्मनिरपेक्ष र गणतान्त्रिक मुलुक घोषित गरिनु र दोस्रो संविधानसभा निर्वाचनका क्रममा न्यायपालिकाको स्वतन्त्र अस्तित्वलाई समाप्त पारिनुले सुचीको प्रतिबद्धता तथा शैलीसँग नेपाली कांग्रेसको दूरी बढेको देखाउँछ । सुचीले भने आफ्नो संघर्षलाई विश्वको अपेक्षासँग निरन्तर जोडिरहेकी छन् ।

साप्ताहिक खबरपत्रिका हिमालबाट

प्रतिकृया दिनुहोस