–गोकुल घोरसाइने, बारा

दर्शनका लागि गढीमाई पुगेका दर्शनार्थी । तस्वीरहरुः गोकुल घोरसाइने

किम्बदन्ती भन्छ– हत्या अभियोगमा जेलमा परेका भगवानदास थारूले आफूलाई मकवानपुरगढी जेलबाट छुटकारा दिलाउने इष्टदेवीको त्रिशूल गाडेकै ठाउँमा अहिले गढीमाई मन्दिर छ । तीनै थारूका सन्तान मन्दिरका पुजारी हुनुले १७औं शताब्दीदेखि चलेको यो किम्बदन्ती, आस्थावानहरूका लागि विश्वास भएको छ । तर, सँगै ठूलो परिमाणको पशुबलिका कारण गढीमाईमा लाग्ने मेलाबारे पछिल्लो समयमा विवाद र चर्चा चुलिएको छ । खासगरेर माओवादी द्वन्द्वको बेला नेपाल पसेको अन्तर्राष्ट्रिय मिडियाले गढीमाईमा हुने बलिको बीभत्स पक्षलाई पनि हिंसाकै रूपमा चित्रण गरेपछि यो परम्परा विवादमा तानिएको हो ।

यद्यपि, चार शताब्दी पुरानो आस्थाको परम्परा पनि कम जब्बर छैन । कलैया–२ बाराका प्रभुप्रसाद यादव आफ्नी श्रीमती मीनादेवीलाई तीन वर्षदेखि दुःख दिएको ग्यास्ट्रिक गढीमाईकै कृपाले निको भएको बताउँछन् । घरबाट चार किलोमीटर पूर्व बरियारपुरस्थित गढीमाई मन्दिरमा पहिलो पटक पाडो बलि दिन लागेका यादव भन्छन्, “भाकल पूरा नगरे देवी रिसाएर अनिष्ट हुन्छ ।”

यादवको जस्तै विश्वासमा बारा, पर्सा, रौतहट र भारतका विभिन्न स्थानका हजारौंले १२ र १३ मंसीरमा गढीमाईमा पशु÷पक्षीको बलि चढाउँदैछन् । पाँच वर्षको अन्तरालमा हुने गढीमाईको यस्तो पूजामा मूल पुजारीले सेतो मुसा, परेवा, हाँस, सुँगुर र राँगाको पञ्चबलि दिएपछि सर्वसाधारणका लागि बलि खुला हुन्छ । पहिलो दिन राँगा र भोलिपल्ट बोका तथा पक्षीको बलि दिइन्छ । मन्दिर सञ्चालन तथा व्यवस्थापन समितिले यो वर्ष सिनो व्यवस्थापन गर्न अढाइ बिघा क्षेत्रमा बार लगाएको छ । रु.१ करोड ६१ लाख १० हजारमा मासुको ठेक्का लागेको मूल पुजारी मंगल चौधरीले बताए । उनका अनुसार यो वर्ष मन्दिरमा १५ हजार राँगा र त्यही हाराहारीमा अन्य पशुपक्षीको बलि दिइनेछ ।

पशु अधिकारवादी संघ–संस्था र व्यक्तिहरूले बलि रोक्ने मागलाई तीव्र पारेपछि गढीमाई मेला दबाबमा परेको छ । सभासद् राज्यलक्ष्मी गोल्छासहितका पशुअधिकारका पक्षधरहरूले बलि रोक्न अन्तरिम आदेश माग गर्दै सर्वोच्च अदालतमा रीट नै दायर गरेका छन् भने नेपालस्थित विदेशी नियोगहरूले पनि समितिलाई पत्राचार गरेको छ ।

यसअघि, भारतीय सर्वोच्च अदालतले गढीमाईमा बलि दिन भारतबाट पशुपक्षी लैजान निषेध गरेपछि भारतको स्पेसल सर्भिस ब्यूरो (एसएसबी) ले सीमा क्षेत्रमा निगरानी बढाएको छ । अवरोध भए पनि भारतीय श्रद्धालुहरूले बलि चढाउने पशुपक्षी नेपाल भित्र्याएर आफन्तको घरमा राख्न थालेको मन्दिर सञ्चालन तथा विकास समितिका सचिव मोतीप्रसाद गुप्ता बताउँछन् । नेकपा एमालेको भ्रातृ संस्था युवा संघ, नेपालको केन्द्रीय स्वास्थ्य विभागले मेलामा सञ्चालन गर्न लागेको शिविरको उदघाटन गर्न ३ मंसीरमा गढीमाई आएका उद्योग मन्त्री महेश बस्नेतले भने आस्थालाई रोक्न नमिल्ने बताएका छन् ।

गढीमाईको पूजा गर्दै पुजारी ।

मिलनको पर्व

नेपाल र भारतका सीमा क्षेत्रका बासिन्दाहरू पाँच वर्षको अन्तरालमा हुने गढीमाई मेलालाई आफन्तसँग भेटघाट गर्ने अवसरको रूपमा पनि लिन्छन् । गढीमाईका भारतीय दर्शनार्थीहरू केही दिन नेपाल बसेर आफन्तसँग भेटघाट गर्ने योजनाका साथ मेला भर्न आउँछन् । सीमावर्ती गाविस कवहीगोठका रामसागर साह भन्छन्, “गढीमाई मेलाको बेला हाम्रो क्षेत्रका गाउँहरूमा चार÷पाँच जना भारतीय पाहुना नभएको घर हुँदैन ।”

यो क्षेत्रमा गढीमाई मेलाको दुई–महीना अघिबाटै पाहुनाको स्वागत सत्कारका लागि सरसफाइका साथै आवास र अन्नपातको समेत जोरजाममा व्यस्तता बढ्ने साहले बताए । त्यसका लागि भारतमा बुहारी हुन पुगेकी छोरी र माइत गएका बुहारीहरू नेपाल फर्कने गरेका छन् । ठूलो संख्यामा उत्तरी बिहारबाट आउने दर्शनार्थीहरूको सुविधाका लागि जिल्ला विकास समिति, बाराले सीमासम्म जोडिएका आधा दर्जन कच्ची सडक मर्मत गरेको छ । बलिको अघि र पछि गरेर मन्दिर परिसरमा करीब एक महीनासम्म लाग्ने मेलामा नेपाल र भारतका झ्ण्डै ५० लाख दर्शनार्थी आउने अनुमान छ । समितिले यस वर्ष रु.४० लाख ५० हजार भेटी संकलनको ठेक्का लगाएको छ । यसअघि मन्दिरमा चढाइएको भेटी पुजारीले राख्थे ।

नेपाल र भारतका व्यापारीहरूले मेलास्थलमा धमाधम पसल/स्टलहरू राखिरहेका छन् । समितिले स्टल राख्न मन्दिर परिसर बाहिरको ४० बिघा खेत भाडामा लिएको छ । मेलामा भारतबाट विभिन्न सर्कस, जादू, थिएटर कम्पनीहरू ल्याउने गरिन्छ ।

साप्ताहिक खबरपत्रिका हिमालबाट

प्रतिकृया दिनुहोस